کرونا و تأثیرات زیستی آن بر جامعه از منظر پدافند غیرعامل
معصومه رضایی منش – کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
محسن مه آبادی زاده – کارشناس ارشد مدیریت بحران و پدافند غیرعامل
مقدمه:
در تخصص و مأموریت پدافند غیرعامل، ما به رویکردهای بین رشته ای جدید، با همکاری جامعه شناسان، فلاسفه، انسان شناسان، ویروس شناسان، اپیدمیولوژیستها و محققان بهداشت عمومی نیاز داریم. تا در رفتار ما در محیط و اقدامات ما در مواجهه با بحران، تغییر ایجاد شود. در نتیجه این شیوع به ما یادآوری می کند که چگونه جوامع فعلی از نظر بیولوژیکی و ذهنی آسیب پذیر هستند. ما باید انعطاف پذیری را نه در بُعد زیست شناختی، بلکه در سطح روانی، اجتماعی و معنوی، اقتصادی و … بهبود بخشیم.
پرداختن به شیوع ویروس کرونا و همه گیری و فراگیر شدن آن و متعاقباً تأثیرات آن بر جامعه ی ایران از منظر پدافند غیرعامل، نیازمند فرصت کافی برای بررسی تأثیرات آن در حوزه های مورد توجه در پدافند غیرعامل است.
از موضوعات مورد توجه در پدافند غیرعامل می توان به حوزه ی زیستی، سایبری، اقتصادی، شیمیایی، پرتوی و پدافند مردم محور اشاره کرد که سازمان پدافند غیرعامل به عنوان کارشناس و متولّی کنترل و نظارت بر موارد فوق، انجام وظیفه می نماید.
ابتدا نیاز است که جامعه را به عنوان عرصه ی حضور و فعالیت انسان تعریف نموده و به یک عامل از عوامل مؤثر بر رفتار انسان در جامعه، اشاره ی کوتاهی داشته باشیم.
جامعه:
شامل گروههای انسانی است، مشروط بر این که دارای تعامل انسانی پایدار باشند و از نظر سرزمینی, حاکمیت یا انتظارات فرهنگی، با هم وجه اشتراک دارند.
در هر جامعه باورها و اعتقادات جمعی فارغ از معقول یا غیرمعقول بودن آنها, الگوهای رفتاری و هنجارهای اجتماعی آن جامعه را می سازند که همواره می توانند دستخوش تغییرات تدریجی باشند. این الگوهای رفتاری و هنجارهای اجتماعی از جمله عوامل مختلفی است که در حوزه مأموریت پدافند غیرعامل به برخی از آنها پرداخته خواهد شد.
از میان ۶ حوزه ی مأموریتی پدافند غیرعامل، سه عنوان شامل؛ حوزه ی اقتصادی, حوزهی سایبری و حوزه ی زیستی است. حوزه ی زیستی متمرکز بر انسان، دام، کشاورزی، مواد غذایی، محیط زیست و منابع طبیعی است که در این نوشتار به تأثیرات کرونا بر انسان در جامعه خواهیم پرداخت.
عوامل تأثیرگذار ناشی از شیوع ویروس کرونا بر انسان:
یکی از مهمترین عواقب شیوع ویروس کرونا، ایجاد اضطراب اجتماعی در سرتاسر جهان است. این امر نگرانیهای جدّی برای شهروندان در همهی کشورها، حتی در جوامع بدون شیوع، ایجاد کرده است. احساس ناامیدی به ویژه در میان نسل جوان نشان می دهد که چگونه جوامع ما در مواجهه با خطرات، آسیب پذیر هستند.
به عقیده ی کارشناسان، شیوع ویروس کرونا و پیامدهای اجتماعی و مرتبط با سلامت آن باید به عنوان یکی از مهمترین وقایع اجتماعی بشر در قرن ۲۱ در نظر گرفته شود. آنچه این شیوع را متمایز کرده است، احساس جهانیِ ضعف در زندگی بیولوژیک انسان و نیاز به “جامعه استریل” و به دور از هرگونه مخاطره می باشد. رؤیای (جامعه استریل) اساسی در تقاضای بشر برای زندگی جاودان، پایه گذاری شده است.
ترس از قرار گرفتن در معرض بیماری، منجر به رفتارهای غیرمنطقی در جامعه شده است. در پس بروز اضطراب اجتماعی و احساس ناامیدی، موضوع امنیت غذا و دارو و تأمین آن توسط مردم بسیار حائز اهمیت است. در موضوع غذا و دارو که انسان را تحت تأثیر قرار داده، مشتمل بر نکات مهم و مباحث مفصّلی است که در تخصص جامعه شناسی و روانشناسی می باشد. از مهمترین دغدغه هایی که انسان تحت تأثیر آن قرار دارد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- امنیت غذایی؛ یعنی دسترسی همه ی مردم در همه ی بازه های زمانی به غذای سالم و کافی برای داشتن زندگی فعّال و موّلد.
- تغذیه ی کافی و مناسب برای حفظ و ارتقای ایمنی بدن.
- نگرانی در سلامتی و ایمنی مواد غذایی.
- افزایش قیمت مواد غذایی و کاهش قدرت خرید مردم.
- خانه نشینی ناشی از فاصله گذاری اجتماعی و افزایش خطر چاقی و پیامدهای روانی و سلامتی آن.
- امنیت غذایی گروههای خاص (سالمندان، معلولین، کودکان).
- افزایش تقاضا برای تهیه ی مواد غذایی فاسدنشدنی.
- ترس و نگرانی از سلامت و بهداشت میوه و سبزیجات تازه و کاهش مصرف آن.
- کمبود تجهیزات و امکانات لازم دارویی و بهداشتی برای عموم و یا توزیع نامناسب این اقلام.
- مسمومیت های الکلی ناشی از توزیع الکل تقلبی و باورهای غلط در نقش نوشیدن الکل در جلوگیری از ابتلا به ویروس کرونا.
- تأثیرپذیری بیش از پیش بمباران اخبار و شایعات در فضای مجازی.
موارد مذکور از شایعترین دغدغه ها و عوامل مؤثر در تغییر رفتار انسان بود که پاندمی کروناویروس، بر سلامت روحی روانی انسانها تأثیر بسیاری گذاشته است. از جمله مسائل روانی و اختلالاتی که در این شرایط شیوع ویروس، شاهد آن هستیم، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
افسردگی، خودآزاری، خودکشی، اضطراب بالا به دلیل بمباران اطلاعاتی، حملات هراس، وسواس، خودبیمارانگاری، اعتیاد و سوء مصرف الکل مخصوصاً در فشارهای تنهایی.
در میان تمامی فشارها و نگرانی های ایجاد شده از شیوع کرونا، شاهد خلق صحنه های کم نظیری از حسّ انساندوستی، فعالیتهای داوطلبانه گروههای مختلف اجتماعی، در طرحهای پاکسازی محلّات و شهرها، خودروها، متمرکز کردن اقلام و تجهیزات مورد نیاز برای تولید و توزیع ماسک، مواد ضدعفونی کننده برای مصرف عموم، بودیم. در واقع جامعه ی ایران، در مواجه ی با این ویروس، فارغ از گرایشات سیاسی و اعتقادی، به یک اتّحاد ملی در برابر یک عامل مهاجم پرداخت. شاید بتوان نمونهی چنین اتّحادی را در جنگ تحمیلی ۸ سالهی عراق علیه ایران دید و یادآور شد.
نتیجه گیری:
برای دوری از یک چنین وضعیت های نامساعد روانی که پیش از این اشاره شد، باید دیدارهای آنلاین با خانواده و دوستان ادامه یافته، به علاقمندی های مختلف پرداخته، و فعالیتهایی مانند کتاب خواندن، فیلم تماشا کردن و کارهای منزل را بیشتر کرده، تمرینهای ورزشی از جمله، قدم زدن در منزل را افزایش داده و تمرینهای آرامش بخش و تنفسی انجام گردد. ضمن اینکه دستورالعمل های سازمانها و نهادهای مسئول برای کنترل و مدیریت این ویروس می بایست به صورت عمومی مورد توجه قرار گرفته و اجرایی شود. از سوی دیگر سازمانها و نهادها نیز باید تدابیر ویژه ای جهت فراهم آوردن بستر برای تسهیل اجرای دستورالعمل ها توسط مردم را اتخاذ نمایند. لذا بدون تسهیل شرایط و بسترسازی مناسب، انتظار خاصّی نمی توان از مردم برای اجرایی کردن پروتکل ها درمدت زمان طولانی داشت.
